Selama lebih dari 30 tahun selepas Perang Dunia II, Kesatuan Soviet berada dalam keadaan damai, tidak mengambil bahagian dalam sebarang konflik tentera utama. Oleh itu, penasihat dan tentera Soviet berperang dalam peperangan dan konflik, tetapi mereka tidak berlaku di wilayah USSR dan pada dasarnya tidak penting dari segi skop penyertaan warga Soviet di dalamnya. Oleh itu, perang Afghanistan menjadi konflik bersenjata terbesar sejak tahun 1945, di mana tentera dan pegawai Soviet mengambil bahagian.
Latar belakang sejarah
Sejak abad ke-19, terdapat perjuangan yang damai di antara kerajaan-kerajaan Rusia dan British, yang bertujuan memperluas pengaruh di rantau Asia Tengah. Pada masa yang sama, usaha Rusia bertujuan untuk bergabung dengan tanah-tanah yang terletak di pinggiran selatannya (Turkestan, Khiva, Bukhara), dan Great Britain - pada penjajahan India. Di sini sudah pada tahun 1885 bahawa kepentingan kedua-dua kuasa mula-mula bertembung. Walau bagaimanapun, ia tidak datang ke perang, dan pihak-pihak terus menjajah tanah-tanah yang berada dalam pengaruh mereka. Pada masa yang sama, Afghanistan menjadi landasan dalam hubungan antara Rusia dan Britain, kedudukan yang sangat menguntungkan yang akan membolehkan kawalan tegas terhadap rantau ini. Pada masa yang sama, negara ini kekal neutral, mengekalkan faedahnya sendiri dari keadaan sedemikian.
Percubaan pertama mahkota British untuk menundukkan Afghanistan telah dibuat sejak 1838-1842. Kemudian pasukan ekspedisi British terjatuh apabila tentangan keras tentera tentera Afghan, serta perang partisan. Hasilnya adalah kemenangan Afghanistan, pemeliharaan kemerdekaannya dan penarikan tentera British dari negara ini. Walau bagaimanapun, kehadiran Britain di rantau Asia Tengah telah meningkat.
Usaha seterusnya British untuk merebut Afghanistan adalah perang, yang berlangsung dari tahun 1878 hingga 1880. Semasa peperangan ini, tentera British sekali lagi mengalami beberapa kekalahan dari tentera Afghanistan, tetapi tentera Afghanistan pula dikalahkan. Akibatnya, Afghanistan menjadi tempat perlindungan British, dan bahagian selatan negara itu telah dilampirkan ke British India.
Walau bagaimanapun, hal ehwal ini juga bersifat sementara. Orang Afghanistan yang suka mencintai tidak mahu berada di bawah kawalan British, dan rasa tidak puas hati semakin matang di negara ini. Walau bagaimanapun, peluang sebenar untuk menyingkirkan protektorat Britain muncul di Afghanistan hanya selepas Perang Dunia Pertama. Pada bulan Februari 1919, Amanullah Khan menaiki takhta di Afghanistan. Dia disokong oleh wakil-wakil "Orang muda muda" dan tentera, yang ingin menyingkirkan, akhirnya, penindasan British. Sudah menjadi tahta, Amanullah Khan mengisytiharkan kemerdekaan negara dari Britain, yang menyebabkan serangan tentera British. Tentera Afghanistan 50.000 yang kuat dikalahkan dengan cepat, tetapi pergerakan kebangsaan berkuasa hampir menghapuskan kemenangan tentera British. Sudah pada bulan Ogos 1919, perjanjian damai ditandatangani antara Afghanistan dan Britain, mengikut mana Afghanistan menjadi negara yang sepenuhnya merdeka, dan sempadannya terletak di sepanjang garis Durand (sempadan Afghan-Pakistan moden).
Dalam dasar luar, yang paling jelas ialah orientasi ke arah negara muda Soviet. Jadi, di sini datang para instruktur tentera Soviet, yang dibenarkan untuk mencipta Angkatan Udara yang cukup tempur, serta mereka yang mengambil bahagian dalam permusuhan terhadap pemberontak Afghanistan.
Walau bagaimanapun, utara Afghanistan menjadi tempat perlindungan bagi penghijrahan besar-besaran penduduk Asia Tengah Soviet yang tidak mahu menerima kerajaan baru. Detasmen basmachs dibentuk di sini, yang kemudian melakukan serangan partisan di wilayah USSR. Dalam kes ini, pembiayaan angkatan bersenjata telah dijalankan oleh UK. Dalam hal ini, kerajaan Soviet menghantar nota protes kepada Amanullah Khan, dan selepas itu saluran bantuan bahasa Inggeris ke Basmachis telah dihentikan dengan ketara.
Walau bagaimanapun, di Afghanistan sendiri jauh dari tenang. Sudah pada musim gugur tahun 1928, sebuah pemberontakan baru muncul di timur negara itu, Habibullah, yang juga mendapat sokongan dari Britain. Akibatnya, Amanullah Khan terpaksa melarikan diri ke Kandahar, dan Habibulla merampas kuasa. Hasilnya adalah perendaman penuh Afghanistan ke dalam jurang anarki, apabila benar-benar segala-galanya tertakluk kepada pogrom: sekolah, hospital, kishlaks.
Oleh itu, pada April 1929 keadaan yang sukar telah timbul: penguasa sah Afghanistan, Amanullah Khan, berada di Kandahar, membentuk tentera orang yang setia padanya. Walau bagaimanapun, di Kabul, Habibullah, yang terus mengenakan undang-undang kejam fundamentalisme Islam. Dalam keadaan ini, kepimpinan Soviet memutuskan untuk membantu pemimpin Afghanistan yang sah mendapatkan semula kuasa di negara ini. Pada 15 April, pasukan Soviet di bawah komando atlet tentera Soviet V. Primakov menyeberangi sempadan Afghanistan dan mula berlakunya permusuhan aktif terhadap penyokong Habibullah. Peristiwa-peristiwa dari hari-hari pertama yang dibangunkan dengan jelas memihak kepada Tentera Merah, dan jumlah kerugian berkorelasi kira-kira 1: 200 memihak kepadanya. Walau bagaimanapun, kejayaan operasi itu dicapai dalam masa satu setengah bulan, kecewa dengan penerbangan Amanullah Khan ke India dan pemberhentian perjuangannya untuk kuasa. Selepas itu, kontinjen Soviet ditarik balik dari negara itu.
Pada tahun 1930, Tentera Merah sekali lagi melancarkan kempen menentang wilayah Afghanistan untuk mengalahkan kumpulan basmachi yang berpusat di sana dan memusnahkan asas ekonomi dan pangkalan bekalan mereka. Walau bagaimanapun, Basmachis tidak menerima pertempuran dan berundur ke kawasan tengah negara, akibatnya kehadiran tentera Soviet yang berterusan di Afghanistan menjadi tidak hanya sukar, tetapi juga berbahaya secara diplomatik. Dalam hal ini, Tentera Merah meninggalkan negara ini.
Di Afghanistan sendiri, perang saudara mereda pada akhir tahun 1929, ketika Habibullah digulingkan oleh Nadir Shah (yang terakhir menjadi raja Afghanistan). Selepas itu, negara terus berkembang, walaupun amat perlahan. Hubungan dengan Kesatuan Soviet agak dekat, berkat negara mempunyai banyak faedah dari ini, terutama yang ekonomi.
Pada pergantian tahun 1950-an 1960-an, pergerakan demokrasi yang popular, termasuk Marxis, mula muncul di Afghanistan. Oleh itu, Nur Mohammed Taraki, jurnal penyair, menjadi inspirasi ideologi dan pemimpin pergerakan Marxis. Ia adalah orang yang, pada 1 Januari 1965, mengumumkan penciptaan PDPA, Parti Demokrat Rakyat Afghanistan. Walau bagaimanapun, komposisi parti itu adalah heterogen - dalam komposisinya adalah kedua-dua orang dari lapisan masyarakat yang rendah, dan dari pertengahan dan bahkan atas. Ini tidak dapat dielakkan membawa kepada konflik dalam parti dan menyebabkan perpecahannya seawal tahun 1967, apabila dua cawangan terbentuk sekaligus: Khalk (Rakyat, puak yang paling radikal) dan Parcham (Banner, sebahagian kecil yang diwakili terutamanya oleh wakil inteligensia).
Raja monarki Afghanistan kekal sehingga tahun 1973, ketika sepupu Raja Mohammed Daoud memimpin rampasan kuasa anti-monarkis dan tidak hasilnya berkuasa sebagai perdana menteri. Perubahan bentuk kerajaan praktikal tidak mempengaruhi hubungan Soviet-Afghanistan, kerana Mohammed Daoud terus mengekalkan hubungan erat dengan USSR. Nama negara telah berubah menjadi Republik Afghanistan.
Dalam tempoh lima tahun yang akan datang, Mohammed Daoud mengambil langkah untuk memodenkan industri Afghanistan dan negara secara keseluruhan, tetapi langkahnya sebenarnya tidak mempunyai sebarang keputusan. Menjelang tahun 1978, keadaan di negara ini sedemikian rupa sehingga hampir semua segmen penduduk menentang Perdana Menteri yang sombong. Hakikat bahawa pada 1976 kedua-dua puak Parti Demokratik Rakyat - Khalk dan Parcham - bersetuju untuk bekerjasama menentang kediktatoran Daud boleh bercakap tentang keterukan keadaan politik.
Revolusi dan pembunuhan Mohammed Daoud pada 28 April 1978, di bawah pimpinan Partai Demokrat Rakyat Moldova dan tentera, menjadi peristiwa penting dalam sejarah negara. Sekarang di Afghanistan rejim telah ditubuhkan yang sangat serupa dan mirip dengan Soviet, yang tidak dapat menimbulkan persesuaian lebih lanjut antara kedua negara. Seperti di USSR, Nur Mohammed Taraki, Setiausaha Agung Jawatankuasa Pusat PDPA, yang merupakan pemimpin puak Khalk, menjadi ketua negara. Nama negara telah berubah menjadi "Republik Demokratik Afghanistan".
Mulakan perang saudara
Walau bagaimanapun, di Afghanistan, ia masih tidak tenang. Di tempat pertama, selepas revolusi April (atau Saur), perjuangan antara puak-puak PDPA semakin giat. Oleh kerana sayap Khalk yang menerima kedudukan dominan dalam kerajaan, Parchamists mula secara beransur-ansur menarik diri dari tuas kuasa. Proses lain adalah berlepas dari tradisi Islam di negara ini, pembukaan sekolah, hospital dan kilang. Keputusan yang penting juga merupakan peruntukan tanah yang tidak wajar kepada para petani.
Walau bagaimanapun, semua langkah-langkah ini, yang bertujuan meningkatkan kehidupan dan dengan itu mendapat sokongan rakyat, membawa terutamanya kepada keputusan bertentangan diametrik. Pembentukan unit-unit pembangkang bersenjata, yang terdiri terutamanya dari kaum petani, bermula, yang pada prinsipnya tidak mengejutkan. Orang yang telah menjalani tradisi Islam selama beratus-ratus tahun dan kehilangan mereka semalaman hanya tidak dapat menerimanya. Tindakan tentera kerajaan Afghanistan, yang sering menimbulkan serangan ke kampung-kampung yang aman, yang penduduknya tidak dikaitkan dengan pembangkang, juga menimbulkan rasa tidak puas hati.
Pada tahun 1978, perang saudara bermula, yang pada hakikatnya berterusan hingga hari ini di Afghanistan. Pada peringkat awal, perang ini diperjuangkan antara kerajaan Afghanistan dan pemberontak bersenjata, yang disebut "dushmans." Walau bagaimanapun, pada tahun 1978, tindakan pemberontak masih tidak diselaraskan dengan cukup dan terdiri terutamanya dalam serangan ke atas unit-unit tentera Afghanistan dan menyerang tiang-tiang. Terdapat juga serangan terhadap para penganut parti, tetapi ini terutama mewakili wakil parti peringkat rendah.
Walau bagaimanapun, isyarat utama bahawa pembangkang bersenjata masak dan siap untuk langkah-langkah tegas adalah pemberontakan di bandar besar Herat, yang berlaku pada bulan Mac 1979. Pada masa yang sama, terdapat bahaya yang nyata untuk menawan bandar raya ini, memandangkan tentera kerajaan Afghan sangat enggan memerangi pasukannya, dan terdapat kes kerap pemindahan tentera kerajaan ke pihak pemberontak.
Dalam hubungan ini, panik sebenar bermula di kalangan kepimpinan Afghanistan. Menjadi jelas bahawa dengan kehilangan pusat pentadbiran yang besar seperti Herat, kedudukan kerajaan akan digoncang dengan serius. Satu siri rundingan panjang bermula antara kepimpinan Afghan dan Soviet. Dalam rundingan ini, kerajaan Afghanistan meminta agar tentera Soviet dihantar untuk membantu menindas pemberontakan. Bagaimanapun, kepimpinan Soviet jelas memahami bahawa campur tangan Angkatan Bersenjata Soviet dalam konflik itu hanya akan membawa kepada keadaan yang semakin buruk, termasuk negara antarabangsa.
Pada akhirnya, tentera kerajaan Afghan dapat mengatasi pemberontakan Herat, tetapi keadaan di negara ini terus merosot. Menjadi jelas bahawa perang saudara telah berlaku di negara ini. Oleh itu, tentera kerajaan Afghanistan ditarik ke dalam pertempuran dengan kumpulan pemberontak, yang menguasai kawasan luar bandar dan pergunungan. Kerajaan "rakyat" Afghanistan berjaya mengendalikan hanya beberapa bandar besar (dan tidak selalu sepenuhnya).
Dalam konteks yang sama, populariti Nura Mohammad Taraki di Afghanistan mula jatuh, sementara perdana menteri, Hafizullah Amin, dengan cepat memperoleh berat politik. Amin adalah ahli politik yang agak sukar yang percaya bahawa hanya dengan cara ketenteraan boleh memesan dipulihkan di negara ini.
Intrik yang menyamar dalam kerajaan Afghanistan membawa kepada hakikat bahawa pada pertengahan bulan September 1979, Nur Mohammad Taraki telah dikeluarkan dari semua jawatannya dan dikecualikan daripada PDPA. Alasannya adalah percubaan malang terhadap Perdana Menteri Amin ketika dia tiba di kediaman Taraki untuk rundingan. Percubaan ini (atau provokasi, kerana masih belum cukup bukti yang Mohammad Taraki sendiri terlibat dalam percubaan) menjadikannya musuh jelas Amin, yang meluluskan hukuman mati pertama. Taraki dibunuh pada Oktober 1979, dan kerabat dan kawannya dibawa ke penjara Puli-Charkhi.
Selepas menjadi penguasa Afghanistan, Hafizullah Amin mula membersihkan kedua-dua pangkat para ulama dan golongan saingannya, Parcham.
Keputusan untuk memasuki tentera Soviet di Afghanistan dan penghapusan Amin
Pada masa yang sama, Amin menyedari bahawa dia tidak dapat lagi menangani pemberontak sahaja. Semakin banyak kes tentera dan pegawai yang bergerak dari kerajaan tentera Afghanistan ke jajaran Mujahidin. Satu-satunya penghalang di unit-unit Afghanistan adalah penasihat tentera Soviet yang, pada masa-masa dengan kekerasan dan watak mereka, menghalang kejadian sedemikian. Semasa rundingan antara pemimpin Soviet dan Afghanistan, Politburo Jawatankuasa Pusat CPSU, selepas menimbang semua kebaikan dan keburukan, pada mesyuaratnya pada 12 Disember 1979, memutuskan untuk menggunakan pasukan tentera terhad ke Afghanistan.
Di Afghanistan, tentera Soviet masih dalam bulan Julai 1979, apabila batalion Regulasi Parasut Pengawal ke-111 Bahagian Penerbangan ke-105 telah dikerahkan ke Bagram (sebuah bandar raya kira-kira 60 km dari Kabul, juga pangkalan udara yang besar di negara ini). Tugas-tugas batalion itu adalah untuk mengawal dan melindungi lapangan udara Bagram, di mana mereka mendarat dan dari mana pesawat Soviet berlepas dengan bekalan untuk kepemimpinan Afghanistan. Pada 14 Disember 1979, satu batalion dari rejimen payung terjun berasingan ke-345 tiba di sini sebagai bantuan. Juga pada 20 Disember, Batalion Islam "Soviet" dipindahkan ke Kabul, yang menerima nama ini kerana ia dibungkus semata-mata oleh para askar Soviet dari republik Asia Tengah. Batalion ini telah dimasukkan ke dalam pasukan keamanan Istana Amin, untuk menguatkan perlindungan pemimpin Afghanistan. Tetapi beberapa orang tahu bahawa kepimpinan parti Soviet memutuskan untuk "membuang" pemimpin yang terlalu impulsif dan keras kepala Afghanistan.
Terdapat banyak versi mengapa ia memutuskan untuk membuang Hafizulu Amin dan meletakkan Babrak Karmal di tempatnya, tetapi tidak ada persetujuan mengenai perkara ini. Mungkin selepas memulihkan perintah di Afghanistan dengan bantuan pasukan Soviet, Amin akan menjadi terlalu bebas, yang, dengan hubungan rapatnya dengan Amerika Syarikat, akan membahayakan kehadiran Soviet di negara ini. Jika Amerika Syarikat diwakili oleh Amin sebagai sekutu, ancaman ke sempadan selatan USSR akan menjadi jelas. Juga, jangan lupa bahawa Amin dengan penindasannya yang luas dan pembunuhan Nur Mohammad Taraki dikendalikan dalam masa yang singkat untuk menentang dirinya bukan sahaja lapisan bawah masyarakat Afghanistan (yang kebanyakannya menentang rejim), tetapi dan elit Afghanistan. Memusatkan kuasa besar di tangannya, dia tidak berniat berkongsi dengan sesiapa sahaja. Untuk bergantung pada pemimpin seperti itu untuk kepimpinan Soviet akan, untuk meletakkannya sedikit, tidak bijak.
Pada 25 Disember 1979, dua bahagian rifle bermotor dan satu bahagian udara, dua regim senapang bermotor, 2 rejim pesawat pengebom pejuang, 2 rejim helikopter, satu rejimen penerbangan telah disediakan untuk masuk ke Afghanistan dari wilayah Asia Tengah, Turkestan dan Belorussian. - briged serangan dan unit sokongan belakang. Di samping itu, tiga lagi bahagian dibentuk sebagai rizab mengikut keadaan perang. Semua pasukan ini adalah sebahagian daripada Tentera Aram Gabungan ke-40, yang memasuki Afghanistan.
Pasukan pasukan tentera diterjunkan terutamanya oleh askar - penduduk republik Asia Tengah, yang dipanggil latihan ketenteraan. Jadi, sebagai contoh, dalam bahagian senapang bermotor yang ke-201, tugasnya untuk berarak dan mengambil jawatan di kawasan kota Kunduz, kira-kira separuh daripada kakitangan itu adalah simpanan. Sudah tentu, semua ini mempunyai kesan negatif terhadap latihan tempur subunit, tetapi jika kita menganggap bahawa penyertaan pasukan Soviet dalam permusuhan itu tidak dirancang, maka "demonstrasi kekuasaan" mempunyai makna.
Sudah pada 25 Disember, kemasukan pasukan Soviet yang terhad (OXV) ke Afghanistan bermula. Yang pertama memasuki wilayah Afghanistan adalah unit-unit Bahagian Rifle Bermotor ke-108, serta unit Bahagian Penerbangan Terbuka 103 yang telah mendarat di Kabul dengan cara pendaratan. Juga pada hari ini, Batalion Assault Penerbangan Ke-4 Briged Serangan Udara Separa ke-56 memasuki negara ini, yang tugasnya diambil di bawah perlindungan terowong strategik di Salang Pass.
Dalam tempoh dari 25 Disember hingga 31 Disember 1979, hampir semua unit Tentera ke-40, yang dimaksudkan untuk ini, memasuki wilayah Afghanistan.
Sehingga Mac 1980, penggunaan unit Tentera ke-40 adalah seperti berikut:
- Кабул - 103-я гвардейская воздушно-десантная дивизия и 108-я мотострелковая дивизия.
- Баграм - 345-й отдельный парашютно-десантный полк.
- Герат - 101-й мотострелковый полк 5-й мотострелковой дивизии.
- Шинданд - 5-я мотострелковая дивизия.
- Кундуз - 201-я мотострелковая дивизия и 56-я отдельная десантно-штурмовая бригада.
- Кандагар - 70-я отдельная мотострелковая бригада.
- Джелалабад - 66-я отдельная мотострелковая бригада.
- Газни - 191-й отдельный мотострелковый полк.
- Пули-Хумри - 395-й мотострелковый полк 201-й мотострелковой дивизии.
- Ханабад - 122-й мотострелковый полк 201-й мотострелковой дивизии.
- Файзабад - 860-й отдельный мотострелковый полк.
- Джабаль-Уссарадж - 177 мотострелковый полк 108-й мотострелковой дивизии.
- Авиационные части базировались на аэродромах: Баграм, Кундуз, Шинданд, Кандагар, Джелалабад, Файзабад, Газни и Гардез.
27 декабря 1979 года силами группы «Альфа» в резиденции Амина была проведена операция по ликвидации строптивого лидера. В её результате Хафизула Амин был ликвидирован, и в ночь на 28 декабря в Кабул прибыл новый правитель Афганистана - Бабрак Кармаль. В эту же ночь (с 27 на 28 декабря) советские войска, в основном силами 103-й воздушно-десантной дивизии, заняли ряд важных зданий афганской столицы и установили над ними полный контроль.
Начало войны (1979-1982)
Первые потери ОКСВ в Афганистане начал нести ещё в декабре 1979 года. Так, 25 декабря при заходе на посадку на аэродром Кабула Ил-76 с десантниками 103-й воздушно-десантной дивизии врезался в гору. В результате погибли десятки солдат и офицеров.
Уже с первых дней пребывания ограниченного контингента советских войск в Афганистане наши части начали втягиваться в боевые действия, которые поначалу носили исключительно эпизодический характер. Так, 11 января 1980 года подразделения 186-го мотострелкового полка 108-й мотострелковой дивизии взяли штурмом кишлак Нахрин не далеко от Баглана, подавив мятеж афганского артиллерийского полка. При этом потери при проведении операции были чрезвычайно низкими (двое раненных и двое убитых при около 100 убитых афганцах).
Примечательно, что характер первых боевых операций советских войск в Афганистане носил скорее подавление восстаний афганских частей, чем бои с душманами, отряды которых ещё по сути создавались и формировались. Также в задачи советских частей в это время входило поддержание контроля над рядом крупных населённых пунктов страны, разоружение дезертиров и обустройство быта.
Первым боестолкновением советских войск с душманами стала Кунарская операция, проводившаяся с конца февраля по середину марта 1980 года. В ходе этой операции три советских батальона совершили рейд против бандформирований в одноимённой провинции. В результате, нанеся противнику существенные потери, наши войска потеряли 52 человека убитыми.
С начала весны 1980 года война в Афганистане развернулась в полной мере. Для обеспечения контроля над рядом районов, а также для снижения эффективности действий мятежников советские воинские части начали регулярно привлекаться к боевым операциям, нередко во взаимодействии с афганской армией ("зелёными") либо афганскими частями МВД ("царандой"). Боеспособность афганской правительственной армии (в отличие от моджахедов) находилась на весьма низком уровне, что объяснялось нежеланием простых афганцев воевать за то, что сами они толком не знали.
Хоть эффективность действий ОКСВА и была довольно высокой, но и потери с увеличением интенсивности боевых действий резко выросли. Естественно, об этом умалчивалось в официальной советской прессе, которая заявляла, что "советские войска находятся в Афганистане для манёвров, а также для оказания интернациональной помощи братскому народу, заключающейся в строительстве больниц, домов и школ".
К середине 1980 года Политбюро ЦК КПСС приняло решение о выводе из Демократической республики Афганистан ряда танковых и зенитных частей, которые в условиях партизанской войны оказались не нужны. Однако в то же время вопрос о полном выводе советских войск из страны был отложен. Стало ясно, что Советская Армия "увязла" в Афганистане, и этот факт просто не мог остаться незамеченным в ЦРУ. Именно 1980 год характеризуется началом сотрудничества между американскими спецслужбами и афганскими моджахедами.
1981 год для ОКСВА характеризуется дальнейшей интенсификацией боевых действий. В течение первой половины года советские войска вели бои с мятежниками в основном в северных и восточных провинциях Афганистана, однако уже в мае обострилась обстановка в центральном районе страны - возле Кабула. Здесь активизировались действия со стороны группировки Ахмад-Шаха Масуда, чье вотчиной было Панджшерское ущелье, благодаря чему он и получил титул "Льва Панджшера". Целью действий его группировки было расширение района контроля, а также сковывание советских войск во избежание их проникновения в Панджшер.
Тем не менее, к августу 1981 года в Панджшерском ущелье советскими войсками были проведены уже четыре общевойсковые операции. Однако, как и в предыдущие разы, советские войска занимали территорию ущелья, уничтожали часть живой силы противника и его склады с боеприпасами, но надолго удержаться здесь не могли - сказывались трудности в их снабжении вдалеке от мест постоянной дислокации подразделений, а также то, что душманы в такой "глухой" местности действовали исключительно дерзко. Результативность Панджшерских операций серьёзно снижалась тем, что мятежники покидали ущелье загодя, оставляя лишь заслоны из мелких отрядов и минируя тропы.
К концу 1981 года стало ясно, что душманы, имея неистощимый поток добровольцев и снабжения из Пакистана, могут воевать сколько угодно долго. Именно с этой целью, для перекрытия горных троп на юго-востоке, в город Гардез, столицу провинции Пактия, была из Кундуза переброшена 56-я отдельная десантно-штурмовая бригада. Дополнительно усилились действия других советских подразделений у южной границы Афганистана. И действительно, уже в первые месяцы 1982 года удалось существенно сократить поток пополнений и снабжения для моджахедов из Пакистана. Однако в последующие месяцы ввиду активизации действий душман в других районах страны ситуация практически вернулась к своему начальному состоянию. Наиболее ярким эпизодом, свидетельствовавшим о возросших боевых возможностях мятежников, стало окружение ими целого батальона (4-го десантно-штурмового) 56-й десантно-штурмовой бригады в районе Алихейля. Лишь благодаря энергичным действиям руководства бригады, а также грамотному взаимодействию родов войск (авиация, десант и артиллерия) батальон был деблокирован со сравнительно небольшими потерями.
Война продолжается (1982-1987)
1982 год ознаменовался также крупной трагедией на стратегически важном для всего Афганистана тоннеле через перевал Саланг. В ноябре там была совершена диверсионная акция душман, заключавшаяся в том, что выход с одной стороны тоннеля был заблокирован их машинами.
Вследствие этой акции погибло 64 советских солдата, а также более 100 афганцев, в том числе и мирных жителей. Мятежники в погоне за сиюминутным успехом не остановились даже перед убийством своих соотечественников, афганских женщин и детей.
В конце того же 1982 года в Москве была проведена встреча между президентом Пакистана Зия уль-Хаком и главой СССР Юрием Андроповым. В ходе встречи были обсуждены условия прекращения предоставления Пакистаном помощи афганским мятежникам, а также условия вывода советских войск из страны.
В течение 1983 года советские войска в Афганистане продолжали выполнять операции против отрядов вооружённой оппозиции. Однако данный период характеризуется возросшей интенсивностью боевых действий в районе советско-афганской границы (Мармольская операция), а также завершением боёв в Панджшерском ущелье путём подписания перемирия с вооружёнными отрядами Ахмад-Шаха Масуда. Находившийся в ущелье 177-й отряд специального назначения по итогам был выведен из него после 8 месяцев напряжённых боевых действий.
В апреле в провинции Нимроз был разгромлен крупный укреплённый район боевиков Рабати-Джали. Данный укрепрайон также имел и функции перевалочной базы для транспортировки наркотиков. После его уничтожения экономической базе мятежников был нанесён существенный урон, не говоря уже о том, что они лишились мощной базы, способной пропускать большое количество боевиков из Ирана и Пакистана.
Ещё одной "горячей" точкой в отнюдь не спокойном Афганистане летом 1983 года стал город Хост, расположенным на юго-востоке страны, практически вплотную у границы Пакистана. Именно на него в июле начали наступление душманы. Их замысел был прост: захватить город и сделать его столицей "мятежных" районов. Взятие Хоста позволило бы им получить признание в мире.
Однако упорная оборона Хоста внесла коррективы в планы руководства афганской оппозиции. Не сумев взять город сходу, было решено взять его в кольцо блокады. Но и этот план потерпел крах. Советские войска при массированной поддержке авиации и артиллерии сумели сорвать попытку блокады города.
Зима 1983-1984 годов в Афганской войне примечательна тем, что вооружённые отряды оппозиции во время неё впервые не покидали территорию Афганистана, как это имело место быть ранее. Это стало причиной обострившейся обстановки в районе Кабула и Джелалабада, где моджахеды начали обустройство баз и укрепрайонов для долговременной партизанской войны.
Именно в этой связи уже в начале 1984 года было принято решение о проведении советскими войсками операции "Завеса". Её суть заключалась в создании заградительной линии вдоль афгано-пакистанской и частично афгано-иранской границ с целью пресечения снабжения отрядов моджахедов и перехвата караванов, идущих на территорию Афганистана. Для этих целей выделялись довольно крупные силы общей численностью от 6 до 10 тысяч человек и большое количество авиации и артиллерии.
Но операция в конечном итоге не достигла своей цели, так как полностью перекрыть границу с Пакистаном было практически невозможно, особенно столь ограниченными, хоть и мобильными, силами. Перехватывалось лишь 15-20% от общего числа караванов, шедших из Пакистана.
1984 год характеризуется в основном боевыми действиями против вновь созданных перевалочных пунктов и укреплённых районов душман с целью лишения их долговременных баз и в конечном итоге уменьшения интенсивности их действий. В то же время моджахеды вели не только боевые действия, но и осуществили ряд террористических актов в городах страны, как, например, взрыв автобуса с пассажирами в Кабуле в июне того же года.
Во второй половине 84-го года мятежники активизировались в районе города Хост, в связи с чем здесь в ноябре-декабре проводилась крупная армейская операция по сопровождению колонн и прорыва через порядки душман, пытавшихся взять город. В итоге моджахеды понесли крупные потери. Стоит, однако, отметить, что и потери советских войск были весьма ощутимы. Постоянные подрывы на минах, которых к 1984 году на афганских дорогах стало чуть ли не в 10 раз больше по сравнению с начальным периодом войны, неожиданные обстрелы колонн и советских подразделений уже превосходили по уровню потерь обычные огневые контакты с душманами.
Тем не менее, ситуация на январь 1985 года оставалась стабильной. Афганское правительство при прочной поддержке Советской Армии удерживало Кабул и ряд провинциальных центров. Моджахеды же вовсю "хозяйничали" в сельской и горной местности, имея серьёзную поддержку среди дехкан - афганских крестьян и получая снабжение из Пакистана.
Именно с целью увеличить количество перехватываемых караванов, идущих из Пакистана и Ирана, весной 1985 года на территорию Афганистана были введены 15-я и 22-я отдельные бригады специального назначения ГРУ. Будучи разделёнными на несколько отрядов, они были рассредоточены по всей территории страны, от Кандагара до Джелалабада. Благодаря своей мобильности и исключительной боеспособности, отряды специального назначения ГРУ ГШ сумели существенно сократить количество караванов, проводимых из Пакистана, а также, как следствие, серьёзно ударить по снабжению душман в ряде районов.
Тем не менее, 1985 год ознаменовался в первую очередь крупными и кровопролитными операциями в Панджшерском ущелье, а также в районе Хоста и в так называемой "зелёной зоне" ряда провинций. Эти операции обеспечили разгром ряда банд, а также захват большого количества оружия и боеприпасов. Например, в провинции Баглан серьёзные потери были нанесены отрядам полевого командира Саид Мансура (сам он остался жив).
Примечателен 85-й год и тем, что Политбюро ЦК КПСС приняло курс на политическое решение афганской проблемы. Новые веяния, вызванные молодым Генеральным Секретарём М. Горбачёвым, в афганском вопросе пришлись как нельзя кстати, и уже в феврале следующего, 1986 года, началась разработка плана поэтапного вывода советских войск из Афганистана.
В 1986 году отмечается возросшая результативность действий советских войск против баз и укреплённых районов моджахедов, в результате которых были разгромлены следующие пункты: "Карера" (март, провинция Кунар), "Джавара" (апрель, провинция Хост), "Кокари-Шаршари" (август, провинция Герат). В то же время был осуществлён ряд крупных операций (например, на севере страны, в провинциях Кундуз и Балх).
4 мая 1986 года на XVIII пленуме ЦК НДПА на пост генсека вместо Бабрака Кармаля был избран бывший глава афганской службы безопасности (ХАД) М. Наджибулла. Новый глава государства заявил о новом - исключительно политическом - курсе на решение внутриафганских проблем.
В это же время М. Горбачёв объявил о скором выводе из Афганистана ряда воинских частей численностью до 7 тысяч человек. Тем не менее, вывод шести полков из Афганистана состоялся лишь 4 месяца спустя, в октябре. Данный ход был скорее психологическим, направленным на то, чтобы показать западным державам готовность Советского Союза к решению афганского вопроса мирным путём. Тот факт, что ряд выводимых подразделений практически не участвовал в боевых действиях, а личный состав ряда вновь сформированных полков составляли исключительно отслужившие 2 года и демобилизуемые солдаты, никого не смутил. Именно поэтому данный шаг советского руководства являлся весьма серьёзной победой при минимальных жертвах.
Также важным событием, открывшим страницу нового, заключительного периода войны СССР в Афганистане, стало провозглашение афганским правительством курса на национальное примирение. Данный курс предусматривал уже с 15 января 1987 года прекращение огня в одностороннем порядке. Однако планы нового афганского руководства так и остались планами. Афганская вооружённая оппозиция расценила данную политику как причину слабости и активизировало усилия по борьбе против правительственных войск по всей территории страны.
